پیشگیری از سرقت ادبی مقاله (preventing plagiarism) در هنگام نوشتن مقاله پژوهشی یکی از مهمترین کارهایی استکه یک محقق باید در نظر داشته باشد. هنگام نگارش هر مقاله تحقیقی در نظر داشته باشید که ضمن پیاده کردن ایده‌های اصلی خود، باید به کارهایی که قبلاً توسط دیگران انجام شده است نیز اشاره کنید. اما در این فرایند چگونه می‌توانید نشان دهید که ایده‌های شما، مطالبی جدید و اصل و جدا از ایده‌های منتشر شده قبلی نویسندگان دیگر در همان زمینه است؟ برای ادغام منابع مختلف در یک مقاله، کدام روش مناسب است؟ اگر مطالب نویسنده‌ی دیگری را تغییر دهید و در مقاله خود بگنجانید، آیا باز هم مقاله‌ی شما استناد به نویسندگان دیگر محسوب می شود؟
ندانستن پاسخ درست این سوالات، اغلب منجر به بروز سرقت ادبی در مقالات می‌شود. اگر سؤالاتی مشابه پرسش‌های فوق دارید یا در پی پیشگیری از سرقت ادبی در مقاله تان هستید، توصیه ما این است که از چک لیستی که در ادامه آمده استفاده کنید.
طرح‌ریزی مقاله
مشورت با استاد
قبل از هر چیز با استاد خود مشورت کنید و برای پیشگیری از سرقت ادبی در مقاله خود رهنمود بگیرید. همچنین می‌توانید به دستورالعمل‌های مربوط به درج صحیح منابع و استنادات رجوع کنید. اگر این موارد و سایر توصیه‌های این مقاله را دنبال کنید، در نهایت سوالات شما در ارتباط با جلوگیری از سرقت ادبی مقاله پاسخ داده خواهد شد.
برای مقاله ی خود طرح‌ریزی کنید
اولین و مهمترین گام در جهت پیشگیری از سرقت ادبی ، یک طرح‌ریزی خوب است. اگر قصد دارید از منابع اطلاعاتی دیگری در مقاله خود استفاده کنید، باید برای نحوه گنجاندن آن‌ها در مقاله‌ی خود، طرح‌ریزی کنید. طرح‌ریزی در این فرایند به‌معنای ایجاد تعادل در بین ایده‌هایی که از منابع دیگر برداشت کردید و ایده‌های اصلی خودتان است. نوشتن طرح کلی و یا ارائه یک شرح از رساله که در آن بروشنی در مورد اطلاعاتی که پیدا کرده اید استدلال میکنید، سبب می‌شود تا مرزهای بین ایده‌های شما و منابعی که استفاده کرده‌اید، مشخص شود.
یادداشت‌های کارامد داشته باشید
یاداشت‌برداری کامل از تمام منابعی که می‌خواهید استفاده کنید، یکی از بهترین روش‌ها در جهت آماده شدن برای نوشتن یک مقاله پژوهشی است که سبب می‌شود تا قبل از شروع به نوشتن مقاله، اطلاعاتی سازمان‌یافته شده را در اختیار داشته باشید. در مقابل، یادداشت‌برداری ضعیف می‌تواند منجر به مشکلات بسیاری شود، مشکلاتی از قبیل استناد نادرست و نقل‌قول‌های اشتباه که هر دوی این موارد سرقت ادبی محسوب می‌شوند. برای جلوگیری از سردرگمی در مقالات خود، می‌توانید از فونت‌ها، مدادها و خودکارهای رنگی یا مارکر برای هایلایت جملات استفاده کنید. اطمینان حاصل کنید که ایده‌های خود را از ایده‌هایی که در منابع دیگر پیدا کرده‌اید، به وضوح متمایز کرده‌اید. همچنین به یاد داشته باشید که همیشه صفحات را شماره‌گذاری کنید و بلافاصله برای هر منبعی که استفاده میکنید، اطلاعات کتاب شناسی و یا آدرس وب آن را ذکر کنید؛ در صورت انجام ندادن این کار، پیدا کردن آن‌ها بعد از نوشتن مقاله برایتان بسیار دشوار خواهد بود.
استناد به منابع (citation)
شما قطعاً می‌خواهید با نوشتن مقاله، علاوه بر هدف اصلی آن که ارائه راه حل برای یک مسئله علمی می باشد، برای خود به عنوان یک محقق اعتبار کسب کنید و دوست ندارید که استادتان فکر کند که شما اطلاعات نوشته شده را از جای دیگری کپی کرده‌اید! پس در هنگام به‌کار بردن ایده‌هایی از منابع دیگر، به منظور پیشگیری از سرقت ادبی مقاله خود باید همیشه منابع آن‌ها را ذکر کنید تا مشخص شود که ایده‌هایی که در مقاله به‌کار بردید از خودتان است و از منابع دیگری برداشت نکرده‌اید. این کار نه‌تنها باعث تضعیف مقاله شما نمی‌شود، بلکه آن را تقویت می کند:
- با این کار، شما نه فقط از ایده‌های دیگران کپی‌برداری نمی‌کنید، بلکه به دنبال پردازش آن ایده‌ها و تکمیلشان هستید.
- با این کار، شما پشتوانه‌های خارجی از ایده‌هایی که کاملاً متعلق به شما هستند را نشان می دهید.
- برجسته‌سازی اصالت ایده‌های خود، با ایجاد تمایز واضح بین آن‌ها و ایده‌هایی که از جای دیگر به‌دست آورده‌اید.
به وضوح بیان کنید که چه کسی چه چیزی را بیان کرده است
اگر ایده‌هایی که از منابع دیگر برداشت میکنید را مبهم عنوان کنید، حتی اگر منبع آن را نیز ذکر کرده باشید باز همین بیان مبهم می‌تواند منبع واقعی هر ایده مشخصی را پنهان کند و سبب سرقت ادبی غیر عمدی گردد. برای پیشگیری از سرقت ادبی مقاله، زمانی که ایده‌های خود را با ایده‌های منابع دیگر تلفیق میکنید، باید اطمینان حاصل کنید که مرز آن‌ها همیشه به روشنی مشخص باشد. اگر در ارتباط با ایده‌های بیش از یک نفر به بحث می‌پردازید، باید حواستان به ضمایر گیج کننده باشد. برای مثال تصور کنید که در بحث هارولد بلوم (Harold Bloom)، در صحبت از ارتباط با نظر جیمز جویس درباره شکسپیر هستید، و این‌گونه می‌نویسید: “وی به‌وضوح وضعیت نویسنده‌ای را در آن زمان و در آن جامعه، به تصویر کشید.” واژه‌ی وی در این جمله در مورد کیست؟ بلوم، جویس یا شکسپیر؟ واژه‌ی نویسنده مربوط به کدام شخص است؟ جویس، شکسپیر یا یکی از شخصیت‌های آن‌ها؟ همیشه باید اطلاع داشته باشید که چه کسی، چه چیزی را گفت و آن را به فرد مناسب ارجاع دهید.
منابع خود را تجزیه و تحلیل و ارزیابی کنید
توجه داشته باشید که تمامی منابع موجود در شبکه وب، قابل استناد نیستند و در واقع بسیاری از آن‌ها کاملاً اشتباه هستد. با توجه به این مسئله، چگونه می‌توانید منابع خود را تشخیص دهید؟ برای افراد مبتدی باید بگوییم که در ابتدا مطمئن شوید که نویسنده (یا نویسنده‌های) صفحه وب را می‌شناسید، شاید لازم باشد بدانید که اطلاعات خود را از کجا به‌دست آورده‌اند و چه زمانی آن‌ها را نوشته اند (دریافت این اطلاعات نیز گام مهمی در پیشگیری از سرقت ادبی مقاله است!). سپس باید مشخص شود که منبع شما چقدر معتبر است: توصیه می‌کنیم که از “Web Page Evaluation Criteria” که از طریق وب‌سایت دانشگاه ایالتی نیومکزیکو در دسترس است استفاده کنید.
4 گام برای اطمینان از آن‌که مقاله شما مشمول سرقت ادبی نمی‌شود
سرقت ادبی می‌تواند عواقبی جدی در پی داشته باشد، بنابراین شما باید 4 گام ذیل را در نوشتن مقاله انجام دهید تا مطمئن شوید که مقاله شما سرقت ادبی محسوب نمی‌شود.
- از منابعی که در تحقیقات خود استفاده میکنید، آگاه باشید.
- موارد مورد استفاده را پارافریز و یا نقل قول کنید (و ایده‌های خود را اضافه نمایید).
- نویسنده اصلی را در لیست منابع و مرجع متن ذکر کنید.
- قبل از سابمیت مقاله ، از نرم افزارهای تشخیص سرقت ادبی مانند آتنتیکیت یا ترنیتین استفاده کنید.
گام اول: از منابعی که در تحقیقات خود استفاده میکنید، آگاه باشید.
هنگامی که مشغول به پژوهش و یادداشت‌برداری هستید، منبع تمامی اطلاعات را ثبت کنید. یکی از موارد ارتکاب به سرقت ادبی، در شرایطی است که دانشجویان به سادگی فراموش می‌کنند که ایده‌ی مورد نظر را از کجا آورده‌اند و ناخواسته آن را به‌عنوان ایده خودشان ثبت می‌کنند. با مرتب نگه داشتن یادداشت های خود و تهیه لیست منابع، می‌توانید از بروز سرقت ادبی در مقاله به راحتی جلوگیری کنید. نه فقط اسامی کتاب‌ها و مقالات ژورنالی، بلکه تمامی منابعی را که از آن‌ها استفاده میکنید مانند وب سایت‌ها، مقالات مجله‌ها و فیلم‌ها را نیز یادداشت کنید. با این کار به راحتی در انتها می‌توانید بررسی کنید که عبارت، فاکت یا ایده‌ای که می‌خواهید در مقاله خود استفاده کنید، از کجا آمده است.
گام دوم: نقل‌قول و پارافریز
در هنگام نوشتن مقاله یا ویرایش مقاله ، اگر می‌خواهید اطلاعاتی را از یک منبع به اشتراک بگذارید باید متن را نقل‌قول و یا پارافریز کنید.
نقل‌قول
نقل‌قول به‌معنای کپی کردن بخشی از متن و عینا استفاده ار آن در متن نوشته است. اما متن کپی شده باید در بین دو علامت نقل‌قول قرار گیرد و به‌درستی به نویسنده اصلی نسبت داده شود.
پارافریز
بیان مجدد عقاید شخص دیگر به زبان خودتان، پارافریز (Paraphrase) گفته می شود. پارافریز مقاله به شما این امکان را می دهد که فقط مهمترین اطلاعات بخشی از متن کپی برداری شده را ارائه دهید. برای پیشگیری از سرقت ادبی مقاله ای که مشغول تهیه آن هستید، هنگام بیان مطالب باید اطمینان حاصل کنید که متن شما خیلی شبیه به متن اصلی نباشد. تغییر در چند کلمه از جمله‌های اصلی، باعث نمی‌شود که متن شما تبدیل به یک پارافریز معتبر گردد، بلکه باید بدون تغییر محتوا و اصطلاحات تخصصی، کلمات و ساختار جملات اصلی را تغییر دهید. همچنین باید توجه داشته باشید که در نقل‌قول‌ها، باید باز هم منبع را ذکر کنید. حتی اگر نقل‌قول‌ها را با بیان خودتان ذکر کرده باشید، باز هم باید منابع آن را ذکر کنید زیرا آن‌ها ایده‌هایی هستند که از منابع دیگری آمده‌اند.
تصور غلطی که در بین دانشجویان وجود دارد این است که فکر می‌کنند باید پنهان کنند که از منابع دیگری استناد کرده‌اند. در حقیقت، اگر شما مشخص و بارز کنید که منابع دیگر نیز از ایده‌ای که در حال طرح آن هستید پشتیبانی می‌کنند، این کار برای شما بسیار سودمند خواهد بود. استفاده از منابع با کیفیت برای حمایت از ایده‌ها، باعث می‌شود تا ایده‌هایتان قوی‌تر و معتبرتر نشان داده شوند. یک پارافریز خوب باعث می‌شود ایده‌های منبع اصلی به‌راحتی در مقاله شما بگنجد و بر مهمترین نکات تأکید کند و اطلاعات غیر مرتبط را کنار بگذارد.
پارافریز در مقایسه با نقل‌قول
به‌طور کلی می‌توان گفت که انجام پارافریز برای پیشگیری از سرقت ادبی مقاله بهتر از نقل‌قول است، مخصوصاً برای قسمتهایی که طولانی هستند. پارافریز نشان می‌دهد که شما مفهوم متن اصلی را کاملاً درک کرده‌اید و این سبک خاص شماست که غالب بر تمام مقاله می‌باشد.
مواردی که در آن‌ها استفاده از نقل‌قول توصیه می‌شود:
- هنگامی که می‌خواهید از تعریف دقیقی که نویسنده ارائه داده استفاده کنید.
- هنگامی که این امکان برای شما وجود نداشته باشد که بتوانید متن اصلی را به بیان خودتان با پارافریز کردن به نحوی منتقل کنید که معنای آن حفظ شود.
- زمانی که می‌خواهید سبک کلمات نویسنده را حفظ کنید.
در هر صورت چه از نقل‌قول استفاده کنید و گه متن را پارافریز کنید، به یاد داشته باشید که با افزودن ایده‌ها، تفسیرها و استدلال‌های خود، باید منابع متعلق به خودتان را ایجاد کنید.
گام سوم: ذکر منابع اصلی
گام سوم در پیشگیری از سرقت ادبی مقاله آن است که هر بار که در متن مقاله از نقل قول و یا پارافریز استفاده میکنید، باید یک استناد در خود متن (یا پانوشت) به کار اضافه کنید بطوری که نویسنده‌ی اصلی معرفی شود. این استنادها اغلب دارای سال انتشار و شماره صفحه هستند. مثال: (شیروی، 1398؛ ص 22)
هر استنادی که در متن به کار می‌برید، باید با یک منبع کامل در فهرست منابع و مآخذ یا کتاب‌نامه که ارجاعات مقاله (references) گفته می شود مطابقت داشته باشد. این که مخاطبان اثر شما منابع مطالب پارافریز شده و یا نقل قول شده را در اختیار داشته باشند، به آن‌ها اجازه می‌دهد تا بتوانند آن منابع را براحتی پیدا کنند.
سبک‌های رفرنس دهی مختلفی وجود دارد که هر کدام قواعد خاص خود را برای استناد‌دهی دارند. برخی از رایج‌ترین این سبک‌ها عبارت‌اند از: APA ، MLA و Chicago Style است. مسئله‌ای که در این‌جا حائز اهمیت است، استفاده از یک سبک مشخص در تمام مقاله است.
گام چهارم: استفاده از نرم افزار تشخیص سرقت ادبی
اکثر دانشگاه‌ها برای تشخیص سرقت ادبی در مقالات دانشجویی، از نرم افزار تشخیص سرقت ادبی استفاده می‌کنند. این نرم فزار مقاله شما را اسکن می‌کند، آن را با یک پایگاه داده عظیم متشکل از انتشارات و وب سایت‌ها مقایسه می‌کند و قسمتهایی را که بیش از با سایر متون حد مشابهت دارند (high similarity) نشان می‌دهد.
قبل از ارسال یا سابمیت مقاله می‌توانید از یک نرم افزار تشخیص سرقت ادبی استفاده کنید. با این کار می‌توانید بخش‌هایی را که در آن استناد‌دهی را فراموش کرده‌اید، علامت نقل‌قول نگذاشته‌اید، و یا بسیار شبیه به متن اصلی پارافریز کرده‌اید را شناسایی کنید. سپس می‌توانید مراحل فوق را دنبال کنید تا به‌راحتی پیشگیری از سرقت ادبی مقاله را انجام داده و یا مشابهت مقاله خود با مقالات دیگران را برطرف کنید.